Naukę tworzenia głosu u pacjentów z wszczepioną protezą głosową i bez protezy należy rozpocząć po trzech, czterech dobach od operacji. Pierwszymi ćwiczeniami, jakie wykonuje chory po laryngektomii są ćwiczenia oddychania torem przeponowo-żebrowym. Ważne jest by pacjent wykonywał je krótko ale często. Ilość ćwiczeń zależy przede wszystkim od jego samopoczucia i stanu zdrowia. Najczęściej jednak poszczególne ćwiczenia wykonuje się seriami.
Opanowanie oddychania przeponowo-żebrowego jest niezwykle istotne dla ludzi po operacji usunięcia krtani. Zwłaszcza dlatego, że umożliwia pobieranie dużej ilości powietrza do aktu fonacji. Czas w jakim pacjenci uczą się oddychania torem przeponowo-żebrowym jest różny. Zależy między innymi od: ogólnego stanu zdrowia, wieku, motywacji, chęci powrotu do pracy, relacji w rodzinie... Najczęściej potrzeba na te ćwiczenia około 3-4 dni.
Kolejnymi ćwiczeniami jakie wykonują chorzy podczas dalszej rehabilitacji są ćwiczenia rozluźniające i wzmacniające siłę mięśni karku i obręczy barkowej. Należy do nich ziewanie, przeciąganie się, dmuchanie przez słomkę, próby gwizdania za pomocą gwizdka, unoszenie ramion i barków, spoglądanie ponad barkami z lekkim odwracaniem głowy na boki, powolne ruchy obrotowe głową, nabieranie powietrza w policzki i powolne jego wypuszczanie, poruszanie głową tak, jakby chciało się narysować nosem kreski pionowe, poziome lub liczby.
Głównym zadaniem wyżej wymienionych ćwiczeń jest wyrobienie prawidłowego rytmu oddechowego oraz opanowanie wydłużonego oddechu. Dzięki nim pacjent nabiera też umiejętności odkrztuszania wydzieliny oraz dotlenia się. Przygotowuje również przeponę i mięśnie brzucha do dalszych ćwiczeń fonacyjnych.
W rehabilitacji osób laryngektomowanych występują pewne różnice. Są one zależne od metody, którą się wybierze. Pacjent z wszczepioną protezą, uczy się samodzielnego wywoływania głosu przetokowego. Po operacji, zanim zostanie wypisany do domu, poza ćwiczeniami oddechowymi i rozluźniającymi, powinien opanować sposób prawidłowego zamykania tracheostomy, prawidłowej realizacji prostych słów.
Dla osób uczących się mowy przełykowej niezbędną umiejętnością, poza wypracowaniem prawidłowego toru oddechowego jest dostarczenie powietrza przez jamę ustną do zastępczego zbiornika jakim jest przełyk. Powietrze potrzebne do uzyskania dźwięcznego odbicia a następnie aktu fonowania można wprowadzić do przełyku przez:
- aspirację,
- iniekcję,
- połknięcie,
- gruszkę Politzera.
Czasami, mimo intensywnych ćwiczeń uzyskanie odbicia stanowi duży problem. Proces dochodzenia do uzyskania głosu jest indywidualnie uwarunkowany, wymaga podejmowania różnych sposobów w trakcie codziennej pracy, gdyż nie ma jednej uniwersalnej metody gwarantującej sukces.
W przypadku, gdy pacjenci oddychają już prawidłowym torem przeponowo żebrowym a głos przełykowy lub przetokowy został wywołany można przejść do kolejnego etapu. Należą do niego: wydłużanie czasu fonowania, wzmacnianie siły głosu, ćwiczenia elementów prozodycznych mowy.
Intensywna rehabilitacja zazwyczaj trwa kilka miesięcy. Należy pamiętać o systematyczności, codziennych ćwiczeniach doskonalących. O głos trzeba dbać, aby był silny i zrozumiały.
Korzystałam z książki oraz artykułu:
A. Sienkiewicz, Rak krtani. Poradnik dla pacjentów, logopedów i lekarzy, Bydgoszcz 1999
J. Wieszczycka, Logopedyczna terapia mowy przełykowej, Logopedia; red. S Grabias, t. 35, Lublin 2006
